Τόμος 26 (2008) – Τεύχος 2 – Άρθρο 5 – Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση – Volume 26 (2008) – Issue 2– Article 5 – Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition

By | | Άρθρο - Article, Ασημίνα Ζαβιτσάνου - Assimina Zavitsanou, Πλήρες Κείμενο στα Ελληνικά - Full Text in Greek, Φωτούλα Μπαμπάτσικου - Fotoula Babatsikou, Χαρίλαος Κουτής - Charilaos Koutis
Τίτλος – Title

Η Ενδοσκόπηση ως Παράγοντας Κινδύνου Λοιμωδών Νοσημάτων: Η Ανάγκη Απολύμανσης των Ενδοσκοπίων

Endoscopy as a Risk Factor for Disease Transmission: The Need of Endoscopes’ High Level Disinfection
Συγγραφέας – Author

Ασημίνα Ζαβιτσάνου1, Φωτούλα Μπαμπάτσικου2, Χαρίλαος Κουτής1,2

1Εργαστήριο Απολύμανσης-αποστείρωσης, 2Εργαστήριο Επιδημιολογίας, Τμήμα Δημόσιας Υγιεινής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) Αθήνας, Αιγάλεω, Αθήνα, Ελλάς

Assimina Zavitsanou1, Fotoula Babatsikou2, Charilaos Koutis1,2

1Laboratory of Disinfection-Sterilization, 2Laboratory of Epidemiology, Department of Public Hygiene, Higher Technological Educational Institution of Athens, Egaleo, Athens, Greece
Παραπομπή – Citation
Ζαβιτσάνου,Α., Μπαμπάτσικου,Φ., Κουτής,Χ. :Η Ενδοσκόπηση ως Παράγοντας Κινδύνου Λοιμωδών Νοσημάτων: Η Ανάγκη Απολύμανσης των Ενδοσκοπίων, Επιθεώρηση Κλιν. Φαρμακολ. Φαρμακοκινητ. 26: 119-127 (2008)
Zavitsanou,A., Babatsikou,F., Koutis,C. : Endoscopy as a Risk Factor for Disease Transmission: The Need of Endoscopes’ High Level Disinfection, Epitheorese Klin. Farmakol. Farmakokinet. 26: 119-127 (2008)
Ημερομηνία Δημοσιευσης – Publication Date
10 Ιουνίου 2008 – 2008-06-10
Γλώσσα Πλήρους Κειμένου –
Full Text Language

Ελληνικά – Greek
Παραγγελία – Αγορά –
Order – Buy
Ηλεκτρονική Μορφή: pdf (15 €) –
Digital Type: pdf (15 €)
pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr
Λέξεις κλειδιά – Keywords
Απολύμανση, ενδοσκόπηση, εξωγενείς λοιμώξεις
Disinfection, endoscopy, exogenous disease
Λοιποί Όροι – Other Terms

Άρθρο Επισκόπησης

Review Article
Περίληψη – Summary

Εισαγωγή: Παρόλο που η μετάδοση εξωγενών λοιμώξεων στο πλαίσιο των ενδοσκοπικών εξετάσεων έχει μικρή συχνότητα, οι περισσότερες περιπτώσεις που έχουν αναφερθεί αποδίδονται στον ανεπαρκή καθαρισμό, στη μη σωστή απολύμανση/αποστείρωση των ενδοσκοπίων ή στο ανεπαρκές ξέπλυμα και στέγνωμα αυτών. Μέθοδοι: Στη συγκεκριμένη μελέτη-ανασκόπηση αναλύθηκε λεπτομερώς η διεθνής βιβλιογραφία που αφορά στη μετάδοση συγκεκριμένων λοιμώξεων κατά τη διάρκεια της ενδοσκόπησης. Επίσης, από την ανάλυση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά, τα πλεονεκτημάτα και τα μειονεκτήματα των κυριότερων απολυμαντικών χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στην υψηλού βαθμού απολύμανση. Αποτελέσματα: Από την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας φαίνεται ότι έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις ενδοσκοπικής μετάδοσης ποικίλων βακτηριακών λοιμώξεων. Συγκεκριμένα, η Pseudomonas aeruginosa είναι ο μικροοργανισμός που φαίνεται να μεταδίδεται σε μεγαλύτερη συχνότητα κατά τη διαδικασία της ενδοσκόπησης, ενώ ο κίνδυνος ενδοσκοπικής μετάδοσης των διαφόρων ειδών Salmonella είναι μικρός, κατόπιν της έκδοσης κατευθυντήριων οδηγιών που αφορούν στον καθαρισμό και στην απολύμανση των ενδοσκοπικών συσκευών. Επίσης, παρόλο που έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μετάδοσης Helicobacter pylori, φαίνεται ότι η τήρηση των κατευθυντήριων οδηγιών κατά την απολύμανση των ενδοσκοπίων οδηγεί στην πλήρη εκρίζωση του συγκεκριμένου παθογόνου μικροοργανισμού. Η ενδοσκοπική μετάδοση του Mycobacterium tuberculosis είναι σπάνια και μόνο δύο τέτοιες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα. Συμπλη-ρωματικά, άλλες ιικές λοιμώξεις με ιδιαίτερη κλινική σημασία φαίνεται να μεταδίδονται, αν και σε μικρή συχνότητα, κατά την ενδοσκόπηση, όπως ο ιός της Ηπατίτιδας Β και C, ενώ καμία περίπτωση μετάδοσης του HIV δεν έχει αναφερθεί στη διεθνή βιβλιογραφία. Προκειμένου να προληφθεί η διασπορά λοιμώξεων που σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών υγείας, όλες οι ενδοσκοπικές συσκευές πρέπει να υπόκεινται σε σωστό καθαρισμό και σε υψηλού βαθμού απολύμανση πριν από κάθε χρήση. Παρόλο που καμία χημική απολυμαντική ουσία δεν είναι ιδανική, έχουν αναπτυχθεί διάφορα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην υψηλού βαθμού απολύμανση. Χαρακτηριστικά, η γλουαταραλδεΰδη έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως, αλλά η χρήση της σχετίζεται με δερματικούς ερεθισμούς και αναπνευστικά προβλήματα. Τα τελευταία χρόνια, διάφορα χημικά απολυμαντικά έχουν αναπτυχθεί, όπως το διάλυμα που περιέχει 7,5% υπεροξείδιο του υδρογόνου και το διάλυμα 0,08% υπεροξικού οξέος και 1% υπεροξειδίου του υδρογόνου. Παρόλα αυτά, οι παραπάνω χημικές ουσίες δεν είναι συμβατές με διάφορα υλικά. Ένα καινούργιο προϊόν με ευρύ φάσμα μικροβιακής δράσης είναι το διάλυμα 0,55% ορθοφθαλδεΰδης. Επίσης, άλλα καινούργια εμπορικά σκευάσματα που ενδείκνυνται στην υψηλού βαθμού απολύμανση των ενδοσκοπίων είναι το Aldahol III και το AcecideΤΜ. Η χρήση των παραπάνω σκευασμάτων είναι περιορισμένη λόγω του υψηλού κόστους τους. Συμπεράσματα-Συζήτηση: Παρόλο που η μετάδοση λοιμώξεων που σχετίζεται με τις ενδοσκοπικές εξετάσεις είναι σχετικά χαμηλή, η υψηλή βαθμού απολύμανση των ενδοσκοπικών συσκευών είναι απαραίτητη για την ασφαλή επαναχρησι-μοποιήσή τους. Η συγκεκριμένη μελέτη-ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας μπορεί να βοηθήσει τους επαγγελματίες υγείας προκειμένου να επιλέξουν την κατάλληλη μέθοδο απολύμανσης των ενδοσκοπικών συσκευών. Για την επιλογή του κατάλληλου σκευάσματος θα πρέπει να ληφθούν υπόψη παράγοντες, όπως η συμβατότητα του σκευάσματος με τα υλικά του ενδοσκοπίου, το φάσμα δράσης, η τοξικότητα και το κόστος.

Introduction: Although transmission of infection during endoscopy is an extremely rare event, most cases reported have been associated with failure to employ appropriate cleaning, disinfection/sterilization, rinsing and drying of endoscopes. Methods: The medical literature was reviewed to evaluate the transmission of specific infection during endoscopic procedures; furthermore, this article focuses on the characteristics, advantages and disadvantages of the principal chemical compounds used for high level disinfection. Results: This review identified several published reports and clinical studies that demonstrate the endoscopic transmission of various bacterial infections. In this regard, Pseudomonas aeruginosa is the most commonly reported organism responsible for transmission of infection during endoscopy, whereas Salmonella species transmission does not appear to be a persistent control problem after the introduction of standardized cleaning and disinfection guidelines; moreover, cases of Helicobacter pylori endoscopic infection have been reported and have been mainly attributed to suboptimal endoscopes’ cleaning and disinfection. However, the adoption of current reprocessing protocols is sufficient to eradicate the specific organism. On the other hand, endoscopic transmission of Mycobacterium tuberculosis is a rare event since only two cases of infection have been reported to date. Additionally, other clinically significant viruses continue to be transmitted, with low transmission rate, by gastrointestinal endoscopy, including hepatitis C, and hepatitis B, whereas no cases of HIV transmission have been reported in the world literature. In order to prevent the spread of healthcare-associated infections, all heat sensitive endoscopes must be properly cleaned and subjected to high level disinfection following each use. Although the ideal chemical sterilant does not exist, several high-level disinfectants have been developed. One of the most used sterilants is glutaraldehyde but its use is associated with respiratory problems and skin irritations. The last years, several chemical sterilants have been developed including 7.5% hydrogen peroxide, 0.08% peracetic acid plus 1.0% hydrogen peroxide. However, both of the above sterilants present material compatibility concerns. Another new product with excellent microbiocidal activity is 0.55% orthophthalaldehyde that has potential advantages. Other chemical sterilants developed are Aldahol III και AcecideΤΜ; main restriction of the above products is the high cost. Conclusions-Discussion: Although the incidence of infection related to endoscopic procedures is low, endoscopes’ high level disinfection is a process that renders a contaminated endoscope safe for reuse. This article by reviewing the medical literature could aid the infection control professionals in choosing the appropriate disinfection methodology. Selection of a product must be weighed against the needs of a particular setting taking into consideration factors such as compatibility, microbiocidal spectrum, toxicity and cost.
Αναφορές – References
 1. Alfa M.J., Sitter D.L. In-hospital evaluation of ortho-phthalaldehyde as a high level disinfectant for flexible endoscopes. J. Hosp. Infect. 26: 15-26 (1994)

2. Chu N., McAlister D., Antonoplos P.A.: Natural bioburden levels detected on flexible gastrointestinal endoscopes after clinical use and following manual cleaning. Gastrointest. Endosc. 48: 137-142 (1998)

3. Chan-Myers H., McAlister D., Antonoplos P.: Natural bioburden levels detected on rigid lumened medical devices before and after cleaning. Am. J. Infect. Control 25: 471-476 (1997)

4. Spach D.H., Silverstein F.E., Stamm W.E.: Transmission of infection by gastrointestinal endoscopy and bronchoscopy. Ann. Intern. Med. 118: 117-128 (1993)

5. Schembre D.B.: Infectious complications associated with gastrointestinal endoscopy. Gastrointest. Endosc. Clin. N. Am. 10: 215-232 (2000)

6. Weber D.J., Rutala W.A., DiMarino A.J.,Jr: The prevention of infection following gastrointestinal endoscopy: the importance of prophylaxis and reprocessing. In: (DiMarino A.J.,Jr, Benjamin S.B., eds) Gastrointestinal Diseases: An Endoscopic Approach. Pp. 87-106, Slack Inc, Thorofare, NJ, 2002

7. Weber D.J., RutalaW.A.: Lessons from outbreaks associated with bronchoscopy. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 22: 403-408 (2001)

8. Silvis S.E., Nebel O., Rogers G., Sugawa C., Mandelstam P.: Endoscopic complications: results of the 1974 American Society for Gastrointestinal Endoscopy survey. JAMA 235: 928-930 (1976)

9. Mandelstam P., Sugawa C., Silvis S.E., Nebel O.T., Rogers B.H.G.: Complications associated with esophagogastroduodenoscopy and with esophageal dilation. Gastrointest. Endosc. 23: 16-19 (1976)

10. Kimmey M.B., Burnett D.A., Carr-Locke D.L., DiMarino A.J., Jensen D.M., Katon R., et al.: Transmission of infection by gastrointestinal endoscopy. Gastrointest. Endosc. 36: 885-888 (1993)

11. Chmel H., Armstrong D.: Salmonella oslo. A focal out-break in a hospital. Am. J. Med. 60: 203-208 (1976)

12. Tuffnell P.G.: Salmonella infections transmitted by a gastroscope. Can. J. Publ. Health 67: 141-142 (1976)

13. Dean A.G.: Transmission of Salmonella typhi by fiberoptic endoscopy. Lancet 2: 134 (1977)

14. Beecham H.J., Cohen M.L., Parkin W.E.: Salmonella typhimurium. Transmission by fiberoptic upper gastrointestinal endoscopy. JAMA 241: 1013-1015 (1979)

15. CDC: Salmonella gastroenteritis acquired from gastro-duodenoscopy. MMWR 26: 266 (1977)

16. Schliessler K.H., Rozendaal B., Taal C., Meawissen S.G.: Outbreak of salmonella agona infection after upper intestinal fibreoptic endoscopy. Lancet 2: 1246 (1980)

17. O’Connor B.H., Bennett J.R., Alexander J.G., Sutton D.R., Leighton I., Mawer S.L., Dunlop J.M.: Salmonellosis infection transmitted by fibreoptic endoscopes. Lancet 2: 864-866 (1982)

18. Holmberg S.D., Osterholm M.T., Senger K.A., Cohen M.L.: Drug-resistant Salmonella from animals fed antimicrobials. N. Engl. J. Med. 311: 617-622 (1984)

19. Dwyer D.M., Klein E.G., Istre G.R., Robinson M.G., Neumann D.A., McCoy G.A.: Salmonella newport infections transmitted by fiberoptic colonoscopy. Gastrointest. Endosc. 33: 84-87 (1987)

20. British Society of Gastroenterology: Cleaning and disinfection of equipment for gastrointestinal: interim recommendations of a Working Party of the British Society of Gastroenterology Endoscopy Committee. Gut 29: 1134-1151 (1988)

21. Nelson D.B., Muscarella L.F.: Current issues in endoscope reprocessing and infection control during gastrointestinal endoscopy. World J. Gastroenterol. 7: 3953-3964 (2006)

22. Muscarella L.F.: Inconsistencies in endoscope-reprocessing and infection-control guidelines: the importance of endoscope drying. Am. J. Gastroenterol. 101: 2147-2154 (2006)

23. Alvarado C.J., Stolz S.M., Maki D.G.: Nosocomial infection from contaminated endoscopes: a flawed commercial endoscope washer. Am. J. Med. 91: 272-280 (1991)

24. Michele T.M., Cronin W.A., Graham N.M.H., Dwyer D.M., Pope D.S., Harrington S., et al.: Transmission of Mycobacterium tuberculosis by a fiberoptic bronchoscope. JAMA 278: 1093-1095 (1997)

25. Agerton T., Valway S., Gore B., Pozsik C., Plikaytis B., Woodley C., et al.: Transmission of a highly drug-resistant strain (strain W1) of Mycobacterium tuberculosis: community outbreak and nosocomial transmission via a contaminated bronchoscope. JAMA 278: 1073-1077 (1997)

26. Wenzel R., Edmond M.: Tuberculosis infection after bronchoscopy. JAMA 278: 1111 (1997)

27. Fantry G.T., Zheng Q.-X., James S.P.: Conventional cleaning and disinfection techniques eliminate the risk of endoscopic transmission of Helicobacter pylori. Am. J. Gastroenterol. 90: 227-232 (1995)

28. Rutala W.A., Weber D.J.: Disinfection of endoscopes: review of new chemical sterilants used for high-level disinfection. Infect. Control Hosp. Epidemiol. 20: 69-76 (1999)

29. Bronowicki J.P., Venard V., Botté C., Monhoven N., Gastin I., Choné L., et al.: Patient-to-patient transmission of hepatitis C virus during colonoscopy. N. Engl. J. Med. 337: 237-240 (1997)

30. Tennenbaum R., Colardelle P., Chochon M., Maisonneuve P., Jean F., Andrieu J.: Hépatite C après cholangiographie retrograde. Gastroenterol. Clin. Biol. 17: 763-775 (1993)

31. Kim Y.S., Ahn Y.O., Lee H.S.: Risk factors for hepatitis C virus infection among Koreans according to the hepatitis C virus genotype. J. Korean Med. Sci. 17: 187-192 (2002)

32. Alavian SM, Gholami B, Masarrat S. Hepatitis C risk factors in Iranian volunteer blood donors: a case control study. J. Gastroenterol. Hepatol. 17: 1092-1097 (2002)

33. Mele A., Spada E., Sagliocca L., Ragni P., Tosti M.E., Gallo G., Moiraghi A., Balocchini E., Sangalli M., Lopalco P.M., Stroffoli T.: Risk of parenterally transmitted hepatitis folllowing exposure to surgery or other invasive procedures: results from the hepatitis surveillence system in Italy. J. Hepatol. 35: 284-289 (2001)

34. Andrieu J., Barny S., Colardelle P., Maisonneuve P., Giraud V., Robin E., et al.: Prevalence and risk factors of hepatitis virus C infection in a hospitalized population in a gastroenterology unit. Role of endoscopic biopsies. Gastroenterol. Clin. Biol. 19: 340-345 (1995)

35. Habib M., Mohamed M.K., Abdel-Aziz F., Magder L.S., Abdel-Hamid M., Gamil F., et al.: Hepatitis C virus infection in a community in the Nile Delta: risk factors for seropositivity. Hepatology 33: 248-253 (2001)

36. Elghouzzi M.H., Bouchardeau F., Pillonel J., Boiret E., Tirtaine C., Barlet V., et al.: Hepatitis C virus: routes of infection and genotypes in a cohort of anti-HCV positive French blood donors. Vox Sang 79: 138-144 (2000)

37. Deflandre J., Cajot O., Brixko C., Crine M., Labalue J., Senterre J.M.: Risk of contamination by hepatitis C of endoscopes utilized in gastroenterology hospital service. Rev. Med. Liege 56: 696-698 (2001)

38. Becheur H., Harzic M., Colardelle P., Deny P., Coste T., Dubeaux B., et al.: Hepatitis C virus contamination of endoscopes and biopsy forceps. Gastroenterol. Clin. Biol. 24: 906-910 (2000)

39. Chanzy B., Duc-Bin D.L., Rousset B., Morand P., Morel-Baccard C., Marchetti B., et al.: Effectiveness of a manual disinfection procedure in eliminating hepatitis C virus from experimentally contaminated endoscopes. Gastrointest. Endosc. 50: 147-151 (1999)

40. Ciancio A., Manzini P., Castagno F., D’Antico S., Reynaudo P., Coucourde L., et al.: Digestive endoscopy is not a major risk factor for transmitting hepatitis C virus. Ann. Intern. Med. 142: 903-909 (2005)

41. Morris I.M., Cattle D.S., Smits B.J.: Endoscopy and transmission of hepatitis B. Lancet 2: 1152 (1975)

42. Birnie G.G., Quigley E.M., Clements G.B., Follet E.A., Watkinson G.: Endoscopic transmission of hepatitis B virus. Gut 24: 171-174 (1983)

43. McDonald G.B., Silverstein F.E.: Can gastrointestinal endoscopy transmit hepatitis B to patients? Gastrointest. Endosc. 22: 168-170 (1976)

44. McClelland D.B., Burrell C.J., Tonkin R.W., Heading R.C.: Hepatitis B: absence of transmission by gastrointestinal endoscopy. Br. Med. J. 1: 23-24 (1978)

45. Morgan A.G., McAdam W.A., Walker B.E.: Hepatitis B and endoscopy. Br. Med. J. 1: 369 (1978)

46. Villa E., Pasquinelli C., Rigo G., Ferrari A., Perini M., Ferretti I, et al.: Gastrointestinal endoscopy and HBV infection: no evidence for a causal relationship. A prospective controlled study. Gastrointest. Endosc. 30: 15-17 (1984)

47. Zavitsanou A., Sypsa V., Petrodaskalaki M., Kalapothaki V., Whitby D., Hatzakis A.: Human herpesvirus 8 (HHV-8) in healthy urban employees from Greece: seroprevalence and associated factors. J. Med. Virol. 79: 591-596 (2007)

48. WHO: Infection control guidelines for transmissible spongiform encephalopathies. Geneva:
WHO/CDC/CSR/APH/2000.3, (1999)

49. Alvarado C.J., Mark R.: APIC guideline for infection prevention and control in flexible endoscopy. Am. J. Infect. Control 28: 138-155 (2000)

50. Association of Professionals and Infection Control and Epidemiology: APIC guideline for selection and use of disinfectants. Am. J. Infect. Control 24: 313-342 (1996)

51. American Society for Gastrointestinal Endoscopy: Reprocessing of flexible gastrointestinal endoscopes. Gastroenterol. Nurs. 19: 109-112 (1996)

52. Scott E.M., Gorman S.P.: Glutaraldehyde. In: (Block S.S., ed.) Disinfection, Sterilization and Preservation. 4th Ed. Pp. 596-614, Lea & Febiger, Philadelphia, PA, 1991

53. Κουτής Χ.: Απολύμανση. Διδακτικές σημειώσεις. Εκδό-σεις ΤΕΙ Αθήνας, σελ. 30-35, Αθήνα, 2001

54. Rutala W.A.: APIC guideline for selection and use of disinfectants. Am. J. Infect. Control 24: 313-342 (1996)

55. Newman M.A., Kachuba M.A.: Glutaraldehyde: a potential health risk to nurses. SGNA June: 296-300 (1992)

56. Norback D.: Skin and respiratory symptoms from exposure to alkaline glutaraldehyde in medical services. Scan. J. Work Environ. Health 14: 366-371 (1988)

57. American Conference of Governmental Industrial Hygienists: Threshold limit values (TLVs) for chemical substances and physical agents and biological exposure indices (BEIs). ACGIH: Cincinnati, OH, 1998

58. Castelli M., Qizilbash A., Seaton T.: Postcolonoscopy proctitis. Am. J. Gastroenterol. 81: 887 (1986)

59. Block S.S.: Peroxygen compounds. In: (Block S.S., ed.) Disinfection, Sterilization and Preservation. 4th ed.; pp. 167-181, Lea and Febiger, Philadelphia, 1991

60. Elford B.: Care and cleansing of the fiberoptic bronchoscope. Chest 73: 761-763 (1978)

61. Greene D.F., Urban V.L., inventors: Sterling Drug Inc, assignee. Hydrogen peroxide disinfecting and sterilizing compositions. US patent 4, 518,585, 1985

62. Sattar S.A., Taylor Y.E., Paquette M., Rubino J.: In-hospital evaluation of 7.5% hydrogen peroxide as a disinfectant for flexible endoscopes. Can. J. Infect. Control 11: 51-54 (1996)

63. Mannion P.T.: The use of peracetic acid for the reprocessing of flexible endoscopes and rigid cystoscopes and laparoscopes. J. Hospit. Infect. 29: 313-315 (1995)

64. Bradley C.R., Babb J.R., Ayliffe G.A.J.: Evaluation of the Steris System 1 peracetic acid endoscope processor. J. Hosp. Infect. 29: 143-151 (1995)

65. Advanced Sterilization Products: CidexTM PA material safety data sheet (011). Irvine, CA, 1998

66. Bruckner N.I., Gordon M.D., Howell R.G., inventors; Surgikos, Inc, assignee. Odorless aromatic dialdehyde disinfecting and sterilizing composition. US patent 4, 851, 449, 1989

67. Bruckner N.I., Gordon M.D., Howell R.G., inventors; Johnson & Johnson Medical, Inc, assignee. Odorless aromatic dialdehyde disinfecting and sterilizing composition and method of using the same. US patent, 4,971, 999, 1990

Online ISSN 1011-6575

Άρθρα Δημοσιευμένα σε αυτό το Περιοδικό Καταχωρούνται στα:
• Chemical Abstracts

• Elsevier’s Bibliographic Databases: Scopus, EMBASE, EMBiology, Elsevier BIOBASE
SCImago Journal and Country Rank Factor

Articles published in this Journal are Indexed or Abstracted in:
• Chemical Abstracts
• Elsevier’s Bibliographic Databases: Scopus, EMBASE, EMBiology, Elsevier BIOBASE
SCImago Journal and Country Rank Factor

Άρθρα Δημοσιευμένα στην Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση
Articles Published in Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition

Συντακτικη Επιτροπή-Editorial Board

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ – ANNUAL SUBSCRIPTION
Γλώσσα Πλήρους Κειμένου –
Full Text Language
Ελληνικά – Greek
Παραγγελία – Αγορά –
Order – Buy
pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr
pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr

 

Bookmark the permalink.

Comments are closed.