Τόμος 30 (2012) – Τεύχος 2 – Άρθρο 2 – Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση – Volume 30 (2012) – Issue 2 – Article 2 – Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition

Τίτλος – Title	Επιπτώσεις της Διαχείρισης Χημειοθεραπευτικών Φαρμάκων στην Υγεία των Εργαζομένων στην Τεχνόσφαιρα του Νοσοκομείου: Ανασκόπηση της Βιβλι-ογραφίας Hazardous Effects of the Use of Chemotherapeutic Drugs on Health Care Professionals: Literature Review
Συγγραφέας – Author	Ελισσάβετ Βάγκα¹, Θεόδωρος Κωνσταντινίδης², Aικατερίνη Χατζάκη³ ¹Καθηγήτρια Εφαρμογών Msc, Τμήμα Επισκεπτώντριών Υγείας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αιγάλεω, Αθήνα, Ελλάς ²Αναπληρωτής Καθηγητής, Ειδικός Ιατρός Εργασίας, Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος, ³Επίκουρος Καθηγήτρια, Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολις, Ελλάς E. Vagka¹, TC. Konstantinidis², E. Chatzaki³ ¹Lecturer, MSc, Department of Health Visiting, Faculty of Health and Caring Professions, Technological Educational Institution (TEI) of Athens, Egaleo, Athens, Greece ²Associate Professor, Occupational Physician, Laboratory of Hygiene and Environmental Protection,³Assistant Professor, Laboratory of Pharmacology, Faculty of Medicine, Democritus University of Thrace, Alexandropoulos, Greece
Παραπομπή – Citation	Βάγκα,Ε., Κωνσταντινίδης,Θ., Χατζάκη,Α. : Επιπτώσεις της Διαχείρισης Χημειοθεραπευτικών Φαρμάκων στην Υγεία των Εργαζομένων στην Τεχνόσφαιρα του Νοσοκομείου: Ανασκόπηση της Βιβλιογραφίας , Επιθεώρηση Κλιν. Φαρμακολ. Φαρμακοκινητ. 30: 91-95 (2012) Vagka,E., Konstantinidis,TC., Chatzaki,E. : Hazardous Effects of the Use of Chemotherapeutic Drugs on Health Care Professionals: Literature Review, Epitheorese Klin. Farmakol. Farmakokinet. 30: 91-95 (2012)
Ημερομηνία Δημοσιευσης – Publication Date	20 Ιουνίου 2012 – 2012-06-20
Γλώσσα Πλήρους Κειμένου – Full Text Language	Ελληνικά – Greek
Παραγγελία – Αγορά – Order – Buy	Ηλεκτρονική Μορφή: pdf (15 €) – Digital Type: pdf (15 €) pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr
Λέξεις κλειδιά – Keywords	Χημειοθεραπευτικά, νοσηλευτές, διαχείριση, επαγγελματική έκθεση, βιολογική παρακολούθηση, οδηγίες, εκπαίδευση Chemotherapy drugs, healthcare workers, administration, occupational exposure, biological monitoring, guidelines, education
Λοιποί Όροι – Other Terms	Άρθρο Article
Περίληψη – Summary	Σημαντικό μέρος της εξέλιξης της θεραπείας του καρκίνου βασίζεται στη χρήση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων. Η ανακάλυψη νέων δραστικών ουσιών, οι νέοι συνδυασμοί των ήδη γνωστών φαρμάκων και η καλύτερη χρήση τους, με βάση τις γνώσεις της Μοριακής Βιολογίας, βοήθησαν σε σημαντική αύξηση της πενταετούς επιβίωσης των ασθενών. Σκοπός: Σκοπός της παρούσης ανασκοπικής εργασίας ήταν να διερευνηθούν οι επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων που διαχειρίζονται χημειοθεραπευτικά φάρμακα, με στόχο τη μείωση της έκθεσης των εργαζομένων στους κινδύνους που απορρέουν από τη διαχείριση των χημειο-θεραπευτικών φαρμάκων και τη συμμόρφωση εργαζομένων, αλλά και των διοικήσεων των Νοσοκομείων, στους τρόπους, τους νόμους και στις διαδικασίες που επιβάλλονται από τη συνεχή χρήση των χημειοθεραπευτικών. Μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε πε-ριελάμβανε αναζήτηση με λέξεις κλειδιά (chemotherapy drugs, healthcare workers, administration, occupational exposure, biological monitoring, guidelines, education), σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων (Pubmed, Scopus), ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών που εκπονήθηκαν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και αναφέρονταν στη διαχείριση των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων. Κριτήριο αποδοχής δεδομένων ήταν όλες οι έρευνες οι οποίες αναδείκνυαν τις επιπτώσεις στην υγεία από την επαγγελματική έκθεση σε χημειοθεραπευτικούς παράγοντες, ενώ τέθηκε χρονολογικός περιορισµός δεκαετίας, ώστε να συμπεριληφθούν οι πιο πρόσφατες και ενημερωμένες έρευνες που αφορούν την συγκεκριμένη επιστημονική περιοχή. Αποτελέσματα: Η διεθνής βιβλιογραφία καταδεικνύει τη σημαντικότητα της βιολογικής παρακολούθησης των εργαζομένων, καθώς η έκθεσή τους στους χημειοθεραπευτικούς παράγοντες ενέχει κινδύνους για τερατογενέσεις και πρόκληση καρκίνου. Επισημαίνεται πως για τη μείωση του κινδύνου της έκθεσης των εργαζομένων, μείζονος σημασίας είναι η εκπαίδευσή τους, η ανάγκη εφαρμογής των οδηγιών για ασφαλή διαχείριση των χημειοθεραπευτικών, καθώς και η τήρηση των ασφαλιστικών δικλείδων. Επιπρόσθετα, σημαντικό είναι παράλληλα οι διοικήσεις των Νοσοκομείων να συντάξουν και να ενστερνισθούν καλές πρακτικές διαχείρισης στην εν γένει πολιτική τους καθώς και να επενδύσουν στη δημιουργία ασφαλούς τεχνόσφαιρας. Συμπεράσματα: Οι επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων που εκτίθενται σε χημειοθεραπευτικούς παράγοντες, καθώς και η αξιολόγηση και ανάδειξη νέων βιοδεικτών για την παρακολούθηση της επαγγελματικής έκθεσης χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Διαφαίνεται η ανάγκη να προωθηθεί η έννοια της προστασίας, με την εκπαίδευση και τη δημιουργία νέων και πιο εξελιγμένων οδηγιών. Επίσης, επιβάλλεται η δημιουργία Τμημάτων Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας στους Νοσοκομειακούς χώρους για την αποτελεσματικότερη θωράκιση της υγείας των εργαζομένων από την επαγγελματική έκθεση στους χημειοθεραπευτικούς παράγοντες. Important part of the evolution in cancer treatment lies in the use of chemotherapeutics. The discovery of new active substances, new combinations of the already known drugs and the better use of them based on knowledge accumulated by molecular biology data, led to a significant raise of the five year survival of the patients. Aim: The objective of this study was to review data on the risk factors that affect health care workers who deal with chemotherapeutics in a hospital setting, with the anticipated goal to reduce the exposure risk to hazardous anticancer drugs in health care and to conform with drug-dispensation and drug-administration guidelines. Method: A literature review of national and international studies was performed in databases of PubMed and Scopus using key words such as chemo-therapy drugs, healthcare workers, administration, occupational exposure, biological monitoring, guidelines, education. Studies, revealing a relationship between exposure, health effects and drug-administration were selected while a ten year time frame was set in order to include the most recent and updated studies. Results: International studies indicate the clinical value of health follow up (including periodic biomonitoring) of the health care professionals since teratogenic effects and cancer are associated with occupational exposure to chemotherapeutics. It becomes clear that in a hospital setting, health professionals without proper counselling and education on how to safely handle chemotherapy are at increased risk of exposure to these drugs. Hospital policies must improve the safety practices and settings for storing, dispensing and administering of chemotherapeutic agents. Conclusions: The health risk of health care workers occupationally exposed to chemotherapeutic agents as well as the development and evaluation of specific biomarkers for its monitoring require further investigation. Hospitals should develop and establish new guidelines or recommendations for handling anticancer agents that must be strictly followed by the workers. Furthermore, the creation of Hygiene and Safety Departments in hospitals is crucial for the effective prevention of occupational exposure and protection of healthcare workers’ health.
Αναφορές – References	1. Jochimsen P.R.: Handling of cytotoxic drugs by healthcare workers: A review of the risks of exposure. Drug Safety 7: 374-380 (1992) 2. Veccio D., Sasco A.J., Cann C.I.: Occupational risk in health care and research. Am. J. Med. 43: 369-397 (2003) 3. Barbieri A., Nucci M.C., Sabatini L., Risi A., Bolognesi C., Colacci A., Violante F.S.: Occupational exposure to antineοplastic drugs in a hospital setting: biological and environmental monitoring. Epidemiol Prev. 29(5-6 Suppl): 87-90 (2005) 4. Veccio D., Sasco A.J., Cann C.I.: Occupational risk in health care and research. Am. J. Med. 43: 369-397 (2003) 5. Ziegler E., Mason H.J., Baxter P.J.: Occupational exposure to cytotoxic drugs in two UK oncology wards. Occup. Environ. Med. 59: 608-612 (2002) 6. Kosgeroglou N., Ayranci U., Ozerdogan N., Demirustu C.: Turkish nurses information about, and administration of, chemotherapeutic drugs. J. Clin. Nurs. 15: 1179-1187 (2006) 7. Fransman W., Peelen S., Hilhorst S., Roeleveld N., Heederik D., Kromhout H.: A pooled analysis to study trends in exposure to antineoplastic drugs among nurses. Ann. Occup. Hyg. 51: 231-239 (2007) 8. Connor-T.H.: External contamination of antineoplastic drug vials. Hosp. Pharm. Eur. Nov; :52, 54 (2005) 9. Tomioka K., Kumagai S.: Health risks of occupational exposure to anticancer (antineoplastic) drugs in health care workers. Sangyo Eiseigaku Zasshi. 47: 195-203 (2005) 10. Ben-Ami S., Shaham J., Rabin S., Melzer A., Ribak J.: The influence of nurses knowledge, attitudes and health beliefs on their safe behavior with cytotoxic drugs in Israel. Cancer Nurs. 24: 192-200 (2001) 11. Ishii N., Dakeishi M., Sasaki M., Murata K.: Safety awareness of anticancer drug handling among Japanese nurses. Nippon Koshu Eisei Zasshi 52: 727-35 (2005) 12. Constantinidis TC., Vagka E., Dallidou P., Basta P., Drakopoulos V., Kakolyris S., Chatzaki E.: Occupational Health and Safety of personnel handling chemotherapeutic agents in Greek hospitals. Eur. J. Cancer Care (Engl) 20: 123-31 (2011) 13. Boughattas A.B., Bouraoui S., Debbabi F., El Ghazel H., Saad A., Mrizak N.: Genotoxic risk assessment of nurses handling antineoplastic drugs. Ann. Biol. Clin. (Paris) 68: 545-53 (201) 14. Ursini C.L., Cavallo D., Colombi A., Giglio M., Marinaccio A., Iavicoli S.: Evaluation of early DNA damage in healthcare workers handling antineoplastic drugs. Int. Arch. Occup. Environ. Health 80: 134-140 (2006) 15. Rekhadevi P.V., Sailaja N., Chandrasekhar M., Mahboob M., Rahman M.F., Grover P.: Genotoxicity assessment in oncology nurses handling anti-neoplastic drugs. Mutagenesis 22: 395-401 (2007) 16. Cornetta T., Padua L., Testa A., Ievoli E., Festa F., Tranfo G., Baccelliere L., Cozzi R.: Molecular biomonitoring of a population of nurses handling antineoplastic drugs. Mutat. Res. 638(1-2): 75-82 (2008) 17. Yoshida J., Kosaka H., Tomioka K., Kumagai S.: Genotoxic risks to nurses from contamination of the work environment with antineoplastic drugs in Japan. J. Occup. Health 48: 517-522 (2006) 18. Sasaki M., Dakeishi M., Hoshi S., Ishii N., Murata K.: Assessment of DNA damage in Japanese nurses handling antineoplastic drugs by the comet assay. J. Occup. Health 50: 7-12 (2008) 19. Sessink P.J., Bos R.P.: Drugs hazardous to healthcare workers. Evaluation of methods for monitoring occupational exposure to cytostatic drugs. Drug Saf. 20: 347-359 (1999) 20. Turci R., Sottani C., Ronchi A., Minoia C.: Biological monitoring of hospital personnel occupationally exposed to antineoplastic agents. Toxicol. Lett. 134(1-3): 57-64 (2002) 21. Minoia C., Turci R., Sottani C., Schiavi A., Perbellini L., Angeleri S., Frigerio F., Draicchio F., Apostoli P.: Risk assessment concerning hospital personnel participating in the preparation and administration of antineoplastic drugs. G. Ital. Med. Lav. Ergon. 21(2): 93-107 (1999) 22. Pethran A., Schierl R., Hauff K., Grimm C.H., Boos K.S., Nowak D.: Uptake of antineoplastic agents in pharmacy and hospital personnel. Part I: monitoring of urinary concentrations. Int. Arch. Occup. Environ. Health 76: 5-10 (2003) 23. Minoia C., Turci R., Sottani C., Schiavi A., Perbellini L., Angeleri S., Draicchio F., Apostoli P.: Application of high performance liquid chromatography/tandem mass spectrometry in the environmental and biological monitoring of health care personnel occupationally exposed to cyclophosphamide and ifosfamide. Rapid Commun. Mass. Spectrom. 12: 1485-1493 (1998) 24. Mason H.J., Blair S., Sams C., Jones K., Garfitt S.J., Cuschieri M.J., Baxter P.J.: Exposure to antineoplastic drugs in two UK hospital pharmacy units. Ann. Occup. Hyg. 49: 603-610 (2005) 25. Hedmer M., Tinnerberg H., Axmon A., Jφnsson B.A.: Environmental and biological monitoring of antineoplastic drugs in four workplaces in a Swedish hospital. Int. Arch. Occup. Environ. Health 81: 899-911 (2008) 26. Maeda S., Miyawaki K., Matsumoto S., Oishi M., Miwa Y., Kurokawa N.: Evaluation of environmental contaminations and occupational exposures involved in preparation of chemotherapeutic drugs. Yakugaku Zasshi 130: 903-910 (2010) 27. Sottani C., Porro B., Imbriani M., Minoia C.: Occupational exposure to antineoplastic drugs in four Italian health care settings. Toxicol. Lett. Apr 6. [Epub ahead of print] (2011) 28. Nixon S., Schulmeister L.: Safe handling of hazardous drugs: are you protected? Clin. J. Oncol. Nurs. 13: 433-439 (2009) 29. Eisenberg S.: Safe handling and administration of antineoplastic chemotherapy. J. Infus. Nurs. 32: 23-32 (2009) 30. Baykal U., Seren S., Sokmen S.: A description of oncology nurses’ working conditions in Turkey. Eur. J. Oncol. Nurs. 13: 368-375 (2009)

Online ISSN 1011-6575

Άρθρα Δημοσιευμένα σε αυτό το Περιοδικό Καταχωρούνται στα:

• Chemical Abstracts

• Elsevier’s Bibliographic Databases: Scopus, EMBASE, EMBiology, Elsevier BIOBASE
SCImago Journal and Country Rank Factor

Articles published in this Journal are Indexed or Abstracted in:
• Chemical Abstracts
• Elsevier’s Bibliographic Databases: Scopus, EMBASE, EMBiology, Elsevier BIOBASE
SCImago Journal and Country Rank Factor

Τι είναι η Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση-Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
What is Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition-Instrunctions to Authors

Άρθρα Δημοσιευμένα στην Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση
Articles Published in Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition

Συντακτικη Επιτροπή-Editorial Board

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ – ANNUAL SUBSCRIPTION
Γλώσσα Πλήρους Κειμένου – Full Text Language	Ελληνικά – Greek
Παραγγελία – Αγορά – Order – Buy	Ηλεκτρονική Μορφή: pdf (70 €) – Digital Type: pdf (70 €) pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr
	Έντυπη Μορφή (70 € + έξοδα αποστολής) Printed Type (70 € + shipping) pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr