Τόμος 30 (2012) – Τεύχος 3 – Άρθρο 4 – Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση – Volume 30 (2012) – Issue 3 – Article 4 – Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition


Τίτλος – Title

Διερεύνηση Επαγγελματικής Έκθεσης Νοσηλευτικού Προσωπικού στα Αντινεοπλασματικά Φάρμακα
Exploration of Professional Exposure of Medical Personnel to Anti-neoplastic Medication

Συγγραφέας – Author

Ελένη Γεωργοπούλου1, Θεόδωρος Καπάδοχος2, Ευτέρπη Χουρίδου3, Θεόδωρος Κωνσταντινίδης4, Αικατερίνη Χατζάκη5
1Προϊσταμένη Μονάδας Χημειοθεραπείας Αττικού Νοσοκομείου, Αθήνα, Ελλάς, 2Καθηγητής Εφαρμογών Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αιγάλεω, Αθήνα, Ελλάς, 3Γενικός Χειρουργός, Υποψήφια Διδάκτορας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολις, Ελλάς, 4Αν. Καθηγητής Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολις, Ελλάς, 5Επίκουρη Καθηγήτρια, Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολις, Ελλάς –
Eleni Georgopoulou1, Theodoros Kapadohos2, Efterpi Houridou3, Theodoros Konstantinidis4, Ekaterini Hatzaki5
1Director of the Chemotherapy Unit, Attikon Hospital, Athens, Hellas; 2Professor of Applied Nursing, Technological Educational Institution of Athens, Hellas; 3General Surgeon, Doctoral Candidate, Democritean University of Thrace, Alexandroupols, Hellas; 4Associate Professor at the Health and Environmental Protection, Democritean University of Thrace, Alexandroupols, Hellas; 5Assistant Professor, Laboratory of Pharmacology, Democritean University of Thrace, Alexandroupols, Hellas

Παραπομπή – Citation

Γεωργοπούλου Ε., Καπάδοχος Θ., Χουρίδου Ε., Κωνσταντινίδης Θ., Χατζάκη Α.: Διερεύνηση Επαγγελματικής Έκθεσης Νοσηλευτικού Προσωπικού στα Αντινεοπλασματικά Φάρμακα, Επιθεώρηση Κλιν. Φαρμακολ. Φαρμακοκινητ. 30: 189-200 (2012)
Georgopoulou E., Kapadohos T., Houridou E., Konstantinidis T., Hatzaki E.: Exploration of Professional Exposure of Medical Personnel to Anti-neoplastic Medication, Epitheorese Klin. Farmakol. Farmakokinet. 30: 189-200 (2012)

Ημερομηνία Δημοσιευσης – Publication Date
2 Δεκεμβρίου 2012 – 2012-12-02
Γλώσσα Πλήρους Κειμένου –
Full Text Language

Ελληνικά – Greek

Παραγγελία – Αγορά –
Order – Buy
Λέξεις κλειδιά – Keywords
Χημειοθεραπεία, κυτταροστατικά φάρμακα, υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία
Chemotherapy, cytostatic drugs, occupational health, safety
Λοιποί Όροι – Other Terms

άρθρο, στατιστική μελέτη, άνθρωπος, κυτταροστατικά φάρμακα, αντικαρκινική χημειοθεραπεία, βήχας, έκθεση σε φάρμακα, ξηρότητα των οφθαλμών, δερματικός ερεθισμός, εκτίμηση κινδύνου, νοσοκομείο, ιατρική πρακτική, ιατρικό προσωπικό, επαγγελματικό ατύχημα, ερωτηματολόγιο, ασφάλεια
article, statistical study,human,cytostatic agent,cancer chemotherapy, coughing, drug exposure, dry eye, skin irritation, hazard assessment, hospital, medical practice, medical staff, occupational accident,  questionnaire, safety

Περίληψη – Summary

Το παρόν άρθρο σκοπό έχει τη μελέτη της επίπτωσης των φαρμάκων χημειοθεραπείας (κυτταροστατικών φαρμάκων), στην υγεία των νοσηλευτών που τα διαχειρίζονται, στο πλαίσιο της υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, με ανάλυση επικινδυνότητας υποκειμενικής εκτίμησης. Το δείγμα μελέτης αποτελείτο από 16 νοσηλευτές οι οποίοι χειρίζονται συστηματικά κυτταροστατικά φάρμακα και σε 16 νοσηλευτές άλλων καθηκόντων (ομάδα ελέγχου) εργαζόμενων στο Αττικό Νοσοκομείο το 2009. Για τη μελέτη χρησιμοποιήθηκε δομημένο ερωτηματολόγιο. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε 57 ερωτήσεις κατανεμημένες σε ομάδες σχετικά με τις διαδικασίες μεταφοράς/φύλαξης, διάλυσης, χορήγησης κυτταροστατικών φαρμάκων, συμβάντα ατυχημάτων καθώς και με τις μεταβολές/διαταραχές στην κατάσταση της υγείας των νοσηλευτών. Τα επίπεδα σημαντικότητας είναι αμφίπλευρα και η στατιστική σημαντικότητα τέθηκε στο 0,05. Τα επίπεδα σημαντικότητας ανέδειξαν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά διαταραχών υγείας στους χειριστές τοξικών φαρμάκων στις περιπτώσεις των δερματικών ερεθισμών, της ξηρότητας των οφθαλμών και του βήχα (P=0,022, P=0,043 και P=0,015 αντίστοιχα). Δεν υπήρξε σημαντική διαφορά στην εμφάνιση γυναικολογικών προβλημάτων, ψυχοκοινωνικών αντιδράσεων και εργασιακού άγχους. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ως ενδεχόμενο παράγοντα για τη βλάβη στην υγεία, τη διαχείριση των κυτταροστατικών φαρμάκων και αποτελούν έναυσμα για περαιτέρω έρευνα σε μεγάλα δείγματα εργαζομένων και ευρύτερη συμπτωματολογία με άξονα τις προσεγγίσεις πρόληψης και προφύλαξης.

This article aims at the study of chemotherapy medication (cytostatic drugs) in the health of medical personnel handling such medication within the framework of professional health and safety accompanied with subjective hazard assessment. The study sample comprised 16 medical staff systematically handling such cytostatic drugs and 16 metical staff with other duties (the control group) who worked at the Attikon hospital in Athens Greece in the year 2009. For the purposes of this study a structural questionnaire was used. The questionnaire included 57 questions distributed in groups related to the processes of transport/storage, disposal cytostatic administration, occurrences of accidents as well as the changes of disorders in the state of health of the medical personnel. The significance levels are bilateral and statistical significance was placed at 0.05. The significance levels showed significantly higher rates of health disorders in the people handling toxic medications in cases of skin irritations, eye dryness and coughing (P=0.002, P=0.043 and P=0.015 respectively). No significant difference in the presences of gynecological problems, psychological reactions and occupational stress was noted. The results indicated the handling of cytostatic drugs as a possible factor for health damages while constituting the starting point for further research in greater samples of medical personnel and broader symptomatology based on the approaches to prevention and prophylaxis.

Αναφορές – References
1. Alessio L., Apostoli P., Draicchio F., et al.: Prevention of risks from occupational exposures to antineoplastic drugs: consensus document. Int. J. Occup. Environ. Health 3(1): 84 (1997)
2. Anderson R.W., Puckett W.H. Jr., Dana W.J., Nguyen T.V., Theiss J.C., Mnatney T.S.: Risk of handling injectable antineoplastic agents. Am. J. Hosp. Pharm, 39: 1881-1887 (1982)
3. Βάγκα Ε., Χατζάκη Α., Κωνσταντινίδης Θ.Κ.: Επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων από τη διαχείριση χημειο-θεραπευτικών φαρμάκων στο περιβάλλον του νοσοκομεί-ου. 2008: [ http://www.cyna.org/18thms/pdf/synothos5a/4.pdf ]
4. Burdon R.H. (ed.): Genes and the Environment. Taylor and Francis, Philadelphia, PA, London, 1999
5. Benjamin R.S., Hessel H., Radon K., Pethran A., Maisch B., Grobmair S., Sautter I., Fruhmann G.: The genotoxic risk of hospital, pharmacy and medical personnel occupationally exposed to cytostatic drugs-evaluation by the micronucleus assays. Mutat. Res. 497: 101-109 (2001)
6. Black D.J. and Livingston R.B.: Antineoplastic drugs in 1990: a review (Part2). Drugs 39: 652-673 (1990)
7. Black L.A., Presson A.C.. Hazardous drugs. Occup. Med. 12: 669-685 (1997)
8. Burgaz S., Ozdamar Y.N., Karakaya A.E.: A signal assay for the detection of genotoxic compounds: application on the urines of cancer patients on chemotherapy and of nurses handling cytotoxic drugs. Hum. Toxicol. 7: 557-560 (1988)
9. Chrysostomou A., Seshadri R., Morley A.: Mutation freguency in nurses and pharmacists working with cytotoxic drugs. Aust. NZJ Med. 14: 831-834 (1984)
10. Collins A.R.: Molecular epidemiology in cancer re-search. Mol. Aspects Med. 19: 359-432 (1988)
11. Constantinidis T.C.: Occupational medicine and public health in a multi-ethnic Europe in transition. In: (Kyriopoulos J., ed.) Public Health and Migration, Ministry of Health and Welfare, National School of Public Health, Pp. 79-92, Athens, Greece., 2003
12. Constantinidis T.C.: Occupational health and safety in hospital workplaces. Hellenic Society of Occupational and Environmental Medicine, Athens, Greece, 2005
13. Constantinidis T.C.: Occupational medicine services in the workplaces of hospitals as a section of public health department. Laboratory of Hygiene and Environmental Protection, Democritus University of Thrace, Alexandroupolis, Greece, 2008
14. Constantinidis T.C., Vagka E., Dallidou P., Basta P., Drakopoulos V., Kakolyris S., Chatzaki E.: Occupational health and safety of personnel handling chemotherapeutic agents in Greek hospitals. Eur. J. Cancer Care  20: 123–131 (2011)
15. Dranitsanis G., Johnston M., Poirier S., Schueller T., Millikken D., Green E., Zanke B.: Are health care providers who work with cancer drugs at an increased risk for toxic events? A systematic review and meta-analysis of the literature. J. Oncol. Pharm. Pract. 11(2): 69-78 (2005)
16. Dorr R.T.: Practical techniques for preparation and administration of cytotoxic agents. Presented at Practical Approaches to Safe Handling of Anticancer Products, Mayaguez, Puerto Rico, Nov. 2-5, 1983
17. Duvall Ε., Baumann Β.: An unusual accident during the administration of chemotherapy. Cancer Nurs. 3: 305-305 (1980)
18. Falk K., Chrohn P., Sorsa M., Vainio H., Heinoneu E., Holsti L.R.: Mutagenistity in urine of nurses handling cyto-static drugs. Lancet 1(8128): 1250-1251 (1979)
19. Fishbein L.: Perspectives on occupational exposure to antineoplastic drugs. Arch. Geschwulstforsch. 57: 219-248 (1985)
20. Fransman W., Vermeulen R., Kromhout H.: Occupa-tional dermal exposure to cyclophosphamide in Dutch hos-pitals: a pilot study. Ann. Occup. Hyg. 48: 237-244 (2004)
21. Fuchs J., Hengstler J.G., Jung D., Hiltl G., Konietzko J., Oesch F.: DNA damage in nurses handling antineoplastic agents. Mutat. Res. 342: 17-23 (1995)
22. Goldstein B.D., Kipen H.M.: Hematologic Disorders. In: (Levy B.S., Wegman D.H., eds) Occupational Health Health. Recognizing Work Related Disease. 2nd Ed., Little Brown, 1988
23. Goloni-Bertollo E.M., Tajara E.H., Manzato A.J., Varella-Garcia M.: Sister chromatic exchanges and chromosome aberrations in lymphocytes of nurses handling antineoplastic drugs. Int. J. Cancer 50: 341-344 (1992)
24. Gunnarsdottir H.K., Aspelund T., Karlsson T., Rafnsson V.: Occupational risk factors for breast cancer among nurses. Int. J. Occup. Environ. Health 3: 254-258 (1997)
25. Halliwell B.: Antioxidants in human health and disease. Annu. Rev. Nutr. 16: 33-50 (1996)
26. Χατζάκη Α.: Επαγγελματική έκθεση σε επικίνδυνα φάρμακα. Εκδ. Π.Μ.Σ. Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας Τμή-ματος Ιατρικής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Τμήματος Δημόσιας Υγιεινής και Νοσηλευτικής Α ΤΕΙ Αθή-νας, Αλεξανδρούπολη, 2006 
27. Hemminki K., Kyyronen P., Lindbohm M.L., Selevan S.G.: Pregnancy in health care personnel handling cancer medications. Katilolehti 91:158-167 (1986)
28. Hollander M.C., Albert J., Fornace J.: Cell cycle check-points and growth-arrest genes activated by genotoxic stress. In: (Vos J.M.H., ed.) DNA Repair Mechanisms: Im-pact on Human Disease and Cancer. Pp.219-237, Springer-Verlag, New York, 1995
29. IARC: Pharmaceutical Drugs. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. International Agency for Research on Cancer. Vol 50, 1990
30. Jackson, A.L., Loeb, L.A.: The contribution of endo-genous sources of DNA damage to the multiple mutations in cancer. Mutat. Res. 477: 7-21 (2001)
31. Krstev S., Perunicic B., Vidakovic A.: Work practice and some adverse health effects in nurses handling antineo-plastic drugs. Med. Lav. 94: 432-439 (2003)
32. Κωνσταντινίδης Θ.Κ., Σταθόπουλος Γ.Α.: Η Υγιεινή και Ασφάλεια στο χώρο του νοσοκομείου και συνάρθρωσή της με την Ιατρική της Εργασίας. Κεφ. στο: Ελληνική Εταιρεία Ιατρικής της Εργασίας και Περιβάλλοντος, Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας στους Χώρους του Νοσοκομείου. Επιμέλεια έκδοσης Θ.Κ. Κωνσταντινίδης σελ.:109-120. 1ο Συνέδριο για τη Διοίκηση τα Οικονομικά και τις Πολιτικές Υγείας, Αθήνα, 2005
33. Lalic H.: Cytogenetic monitoring of medical staff pro-fessionally exposed to Gamma and X radiation. Neoplasma 52: 307-313 (2005)
34. Lanza A., Robustelli della Cuna F.S., Zibera C., Pe-drazzoli P., Robustelli della Cuna G.: Somatic mutations at the T-cell antigen receptor in antineoplastic drug-exposed populations: comparison with sister chromatic exchange fre-quentcy. Int. Arch. Occup. Environ. Health 72: 315-322 (1999)
35. Mc Diarmid M.A., Schaefer J., Richard C.L., Chaisson R.E., Tepper B.S.: Efficacy of engineering controls in reducing occupational exposure to aerosolized pentamidine. Chest 102: 1764-1766 (1992)
36. Mc Diarmid M.A., Egan T.: Acute occupational exposure to antineoplastic agents. J. Occup. Med. 30: 984-987 (1988)
36a. Μπάζας Θ.: Θέματα της ιατρικής της εργασίας στην πράξη. Εγχειρίδιο για γιατρούς και στελέχη επιχειρήσεων. 2η Έκδοση, Ελληνική Εταιρεία Διοίκησης Επιχειρήσεων – ΕΕΔΕ, Αθήνα, 1999
37. Nguyen T.V., Theiss J.C., Matney T.S.: Exposure of pharmacy personnel to mutagenic antineoplastic drugs. Cancer Res. 42: 4792-4796 (1982)
38. Nikula E., Kiviniity K., Leisti J., Taskinen P.J.: Chromo-somal aberrations in lymphocytes of nurses handling cyto-static agents. Scand. Work. Environ. Health 10: 71-74 (1984)
39. Oestereicher U., Stephan G., Glatzei M.: Chromosome ahd SCE analysis in peripheral lymphocytes of persons occupationally exposed to cytostatic drugs handled with and without use of safety covers. Mutat. Res. 242: 271-277 (1990)
40. Ostling O., Johanson K.J.: Microelectrophoretic study of radiation-induced DNA damages in individual mammalian cells. Biochem. Biophys. Res. Commun. 123: 291-298 (1984)
41. Πλοιαρχοπούλου K., Συρίγος K.N.: Κίνδυνοι από την επαγγελματική έκθεση σε κυτταροστατικά φάρμακα και μέτρα προφύλαξης. Ιατρική 79: 503-508 (2001)
42. Pohlová H., Cerná M., Rössner P.: Chromosomal aberration, SCE and urine mutagenicity in workers occupationally exposed to cytostatic drugs. Mutat. Res. 174: 213-217 (1986)
43. Quinn M.M., Woskie S.R.: Women at work. In: (Levy B.S., Wegman D.H., eds) Occupational Health Health. Recognizing Work Related Disease. 2nd Ed., Little Brown, 1988
44. Rekhadevi P.V., Sailaja N., Chandrasekhar M., Mah-boob M., Rahman M.F., Grover P.: Genotoxicity assess-ment in oncology nurses handling antineoplastic drugs. Mu-tagenesis 22: 395-401 (2007)
45. Rogers B., Emmett E.A.: Handling antineoplastic a-gents: urine mutagenicity in nurses. Image J. Nurs. Sch. 19: 108-113 (1987)
46. Sarto F., Trevisan A., Tomarin R., Canova A., Fiorentino M.: Chromosomal aberrations, sister chromatic exchanges, and urinary thioethers in nurses handling antineoplastic drugs. Am. J. Ind. Med. 18: 689-695 (1990)
47. Schreiber C., Radon K., Pethran A., Schieri R., Hauff K., Grimm C.-H., Boos K.-S., Nowak D.: Uptake of antineoplastic agents in pharmacy personnel. Part 2: study of work-related risk factors. Int. Arch. Occup. Environ. Health 76:11-16 (2003)
48. Selevan S.G., Lindbohm M.-L., Hornung R.W., Hemminki K.A.: A study of occupational exposure to antineoplastic drugs ahd fetal loss in nurses. N. Engl. J. Med. 313: 1173-78 (1995)
49. Sessink P.J., Boer K.A., Scheefhals A.P., Anzion R.D., Bos R.P.: Occupational exposure to antineoplastic agens at several departments in a hospital. Environmental contamination and excretion of cyclophosphamide and ifosfamide in urine of exposed workers. Int. Arch. Occup. Environ. Health 64: 105-112 (1992)
50. Shortridge L., LeMasters G., Valanis B., Hertzberg V.: Menstrual cycles in nurses handling antineoplastic drugs. Cancer Nurs. 18: 439-444 (1995)
51. Singh  N.P., Mc Coy M.T., Tice R.R. and Scheider E.L. (1988). A simple technique for quantitation of low levels of DNA damage in individual cells. Experimental cell Research, 175(1):184-191.
52. Singh, N.P.: Microgel electrophoresis of DNA from individual cells: principles and methodology. In: (Pfeifer G.P., ed.) Technologies for Detection of DNA Damage and Mutations. Pp. 3-23, Plenum Press, New York, London, 1996
53. Sorsa M., Hemminki K., Vainio H.: Occupational expo-sure to anticancer drug-potential and real hazards. Mutat. Res. 154: 135-149 (1985)
54. Sorsa M., Anderson D.: Monitoring of occupational ex-posure to cytostatic anticancer agents. Mutat. Res. 355: 253-261 (1996)
55. Sorsa M., Hameila M., Jarviluoma E.: Handling anti-cancer drugs. From hazard identification to risk management. Ann. N.Y. Acad. Sci. 1076: 628-634 (2006)
56. Σουρτζή Π., Βελονάκης Ε.: Η χημειοθεραπεία ως επαγ-γελματικός κίνδυνος για τους νοσηλευτές. Νοσηλευτική 43: 435-441 (2004)
57. Spatari G., Fenga C., Minciullo P.L., Di Pasquale G., Cacciola A., Ventura-Spagnolo E., Gangemi S.: Modifica-tion of interleukin-15 serum levels in workers exposed to chemotherapeutic agents. Mediators inflamm. 1: 60-62 (2005)
58. Stucker U., Sill V.: Effect of H2-receptor antagonist on bronchial reactivity in the histamine provocation test. Prax. Klin. Pneumol. 38: 132-135 (1984)
59. Ündeğer Ü., Başaran N., Kars A., Güç D.: Assessment of DNA damage in nurses handling antineoplastic drugs by the alkaline COMMET assay. Mutat. Res. 439: 277-285 (1999)
60. Vallanis B.G., Vollmer W.M., Labuhn K.T., Glass A.G.: Acute symptoms associated with antineoplastic drug han-dling among nurses. Cancer Nurs. 16: 288-295 (1993)
61. Vallanis B.G., Vollmer W.M., Labuhn K.T., Glass A.G.: Association of antineoplastic drug handling with acute ad-verse effects in pharmacy personnel. Am. J. Hosp. Pharm. 50: 455-462 (1993)
62. Villarini M., Dominici L., Piccinini R., Fatigoni C., Ambrogi M., Curti G., Morucci P., Muzi G., Monarca S., Moretti M.: Assessment of primary, oxidative and excision repaired DNA damage in hospital personnel handling antineoplastic drugs. Mutagenesis 26: 359-369 (2011)
63. Wiseman H., Halliwell B.: Damage to DNA by reactive oxygen and nitrogen species: role in inflammatory disease and progression to cancer. Biochem. J. 313: 17-29 (1996)

Online ISSN 1011-6575

Άρθρα Δημοσιευμένα σε αυτό το Περιοδικό Καταχωρούνται στα:
Chemical Abstracts

Elsevier’s Bibliographic Databases: Scopus, EMBASE, EMBiology, Elsevier BIOBASE
SCImago Journal and Country Rank Factor

Articles published in this Journal are Indexed or Abstracted in:
• Chemical Abstracts
• Elsevier’s Bibliographic Databases: Scopus, EMBASE, EMBiology, Elsevier BIOBASE
SCImago Journal and Country Rank Factor

Άρθρα Δημοσιευμένα στην Επιθεώρηση Κλινικής Φαρμακολογίας και Φαρμακοκινητικής-Ελληνική Έκδοση
Articles Published in Epitheorese Klinikes Farmakologias και Farmakokinetikes-Greek Edition

Συντακτικη Επιτροπή-Editorial Board

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ – ANNUAL SUBSCRIPTION
Γλώσσα Πλήρους Κειμένου –
Full Text Language
Ελληνικά – Greek
Παραγγελία – Αγορά –
Order – Buy
pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr
pharmakonpress[at]pharmakonpress[.]gr
Προσθέστε στους σελιδοδείκτες το μόνιμο σύνδεσμο.

Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.